پردازنده مرکزی و کارت گرافیک در سرهم‌‌بندی یک رایانه شخصی بخش هنگفتی از بودجه را به خود اختصاص داده و سخت‌افزار مادربرد توجه کمتری را در بین آن‌ها دریافت می‌کند، این در حالی است که قطعه نامبرده به‌عنوان فراهم آورنده بستر یکپارچه اتصال قطعات مختلف به یکدیگر باید در اولویت انتخاب قرار داشته و توجه بیشتری را از آن خود نماید.
قیمت نهایی یک سخت‌افزار مادربرد با تراشه هدایتگر و ویژگی‌های قابل پشتیبانی توسط آن رابطه مستقیم داشته و افزایش قابلیت‌های موجود به فزونی هزینه ساخت آن منتهی می‌شود، اما نکاتی که در هنگام تهیه و خرید یک مادربرد باید مدنظر قرار گیرند چیست؟ با ما همراه باشید تا در این نوشته به بررسی برخی از مهم‌ترین آن‌ها با یکدیگر بپردازیم.
طراحی فرم فاکتور (Form Factor)
طراحی فرم فاکتور در حالت کلی استانداردی جهت تعیین اندازه فیزیکی و موقعیت قرارگیری حفره‌های پیچ در بسیاری از سخت‌افزارهای رایانه‌ای به شمار رفته و رابطه مستقیمی را با ویژگی‌های قابل پشتیبانی و امکان نصب در چهارچوب‌های کیس به ارمغان آورده است. سخت‌افزارهای مادربرد نوین و امروزی مبتنی بر چهار استاندارد Mini-ITX، Micro-ATX ،ATX و E-ATX توسعه پیدا کرده و هرکدام با توجه به‌اندازه فیزیکی خود مزیت‌ها و معایب گوناگونی را برای مصرف‌کنندگان فراهم آورده‌اند. توجه به طراحی فرم فاکتور در دسترسی به ویژگی‌هایی از جمله تعداد شکاف‌های توسعه و درگاه‌های بیشتر، انعطاف‌پذیری فراتر و … تأثیرگذار بوده و امکان نصب فیزیکی مادربرد در بطن چهارچوب کیس را نیز میسر می‌نماید.
بسیاری از چهارچوب‌های کیس نوین و امروزی بر پایه استاندارد ATX توسعه پیدا کرده و امکان نصب مادربردهای مبتنی بر فرم فاکتورهای Mini-ITX ،Micro-ATX و ATX را فراهم آورده‌اند. در صورت نیاز به تهیه و خرید نمونه محصولات E-ATX، توجه به پشتیبانی آن توسط چهارچوب کیس لازم و ضروری به شمار می‌رود. مادربردهای E-ATX از بزرگ‌ترین اندازه و ابعاد در بین نمونه‌های هم‌رده خود برخوردار بوده و بیشتری امکانات اصلی و جانبی را نیز فراهم آورده‌اند، اما در صورت عدم نیاز به قابلیت‌های فراتر آن‌ها، یک مادربرد ATX به‌راحتی می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای مربوطه، حتی گیمینگ در سطح حرفه‌ای باشد.
سوکت پردازنده مرکزی
جایگاه سوکت بستری جهت اتصال فیزیکی پردازنده مرکزی به مادربرد و برقرارکننده ارتباط دیگر سخت‌افزارهای رایانه‌ای با آن به شمار رفته و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می‌باشد. جایگاه سوکت در افزایش انعطاف‌پذیری و یا ایجاد محدودیت‌های بسیار فراوان برای کاربر در خصوص استفاده از واحدهای پردازنده مرکزی مختلف تأثیرگذار بوده و باید با وسواس بالایی مورد بررسی قرار گیرد. در حال حاضر جایگاه جدیدترین سوکت‌های کمپانی‌های اینتل و ای‌ام‌دی از آن نگهدارنده‌های LGA 1151v2 و AM4 می‌باشد که میزبانی پردازنده‌های مرکزی نسل هشتم Core i و نسل دوم رایزن را برعهده گرفته‌اند.
سوکت‌های تعبیه شده در ساختار مادربردها برای به‌کارگیری توسط رنج محدودی از پردازنده‌های مرکزی توسعه یافته و باید از سازگاری فیزیکی با یکدیگر برخوردار باشند. به‌عنوان مثال یک پردازشگر نسل چهارمی هاسول که برای استفاده توسط سوکت LGA 1150 تولید شده است از قابلیت نصب در سوکت LGA 1151 برخوردار نبوده و عکس این مهم نیز صادق می‌باشد.علاوه بر آن پردازنده‌های مرکزی نسل هشتم سری Core i کمپانی اینتل نیز با وجود اینکه همچنان مبتنی بر سوکت LGA 1151 توسعه یافته‌اند، اما سخت‌افزار مادربرد باید به پشتیبانی از آن‌ها پرداخته و سازگاری آن‌ها با مادربردهای نسل هفتمی وجود ندارد، بنابراین دقت به جایگاه سوکت جهت فراهم آوردن امکان استفاده از پردازنده مرکزی مدنظر بسیار پراهمیت است.
شکاف‌های حافظه اصلی (رم)
نکته دیگری که در سخت‌افزارهای مادربرد از اهمیت وافری برخوردار است نوع شکاف‌های حافظه اصلی و تعداد آن‌ها است. در حال حاضر DDR4 جدیدترین فناوری توسعه یافته برای حافظه‌های رم به شمار رفته و بسیاری از مادربردهای نوین و امروزی به پشتیبانی از آن پرداخته‌اند، اما نکته قابل توجه عدم سازگاری فیزیکی ماژول‌های حافظه قدیمی‌تر با یکدیگر می‌باشد، بنابراین اگر مادربردی از شکاف‌های حافظه DDR4 پشتیبانی می‌کند، امکان نصب ماژول‌های رم DDR3 در آن‌ها میسر نمی‌باشد.
نکته حائض اهمیت دیگر تعداد شکاف‌های حافظه قابل پشتیبانی توسط مادربرد است. این مهم در بسیاری از محصولات مبتنی بر طراحی فرم فاکتور ATX به چهار عدد محدود شده و قابلیت نصب حداکثر 32 تا 64 گیگابایت حافظه رم را فراهم آورده است که حتی برای سنگین‌ترین بازی‌های رایانه‌ای نیز کافی به شمار می‌رود. در صورت نیاز به تعداد شکاف‌های بیشتر، امکان افزایش آن‌ها به حداکثر هشت عدد با تعویض مادربرد امکان‌پذیر می‌باشد.
تراشه هدایتگر (چیپست)
پردازنده مرکزی مورد انتخاب در تعیین چیپست مورد استفاده تأثیرگذار می‌باشد، اما انتخاب تراشه مناسب رابطه مستقیمی با دسترسی به ویژگی‌های بیشتر، به‌خصوص افزایش یا کاهش تعداد شکاف‌های توسعه را به خود اختصاص داده است. در حال حاضر جایگاه قدرتمندترین چیپست‌های کمپانی اینتل و ای‌ام‌دی از آن تراشه‌های X299 (اینتل) و X399 (ای‌ام‌دی) است، اما در صورتی که قصد استفاده معمولی از سیستم و نصب یک سخت‌افزار کارت گرافیک به همراه تعدادی وسیله جانبی نظیر حافظه‌های جامد و … را در سر دارید، انتخاب چیپست‌هایی نظیر Z370 (اینتل) و یا X370/X470 (ای‌ام‌دی) ضمن فراهم آوردن قابلیت‌های مناسب، صرفه‌جویی هنگفتی را در میزان هزینه نهایی نیز می‌تواند سبب گردد.
چیپست‌های نامبرده در حقیقت تراشه‌های رده Mainstream دو کمپانی اینتل و ای‌ام‌دی به شمار رفته و در بسیاری از محصولات میان رده رو به بالا و مادربردهای گیمینگ مورد استفاده قرار گرفته‌اند. ویژگی‌های فراهم آورده شده توسط چیپست‌های فوق تعادل مناسبی را در فاکتور کارایی نسبت به قیمت پرداختی به ارمغان آورده است، اما در صورت نیاز امکان تحلیل انتخاب به تراشه‌های H370 ،Q370 ،B360 یا H310 از سمت کمپانی اینتل یا B450 ،B350 و B300 از سمت کمپانی ای‌ام‌دی با فدا نمودن قابلیت‌هایی نظیر اورکلاک پردازنده مرکزی و کاهش تعداد شاهراه‌های انتقال اطلاعات نیز میسر می‌باشد.
تعداد شکاف‌های توسعه (Expansion Slot)
بسیاری از مادربردهای نوین و امروزی به پشتیبانی از تنها دو شکاف توسعه PCIe x1 (قابل استفاده جهت نصب وسایل جانبی نظیر هاب‌های یو‌اس‌بی و …) و PCIe x16 (قابل استفاده جهت نصب کارت گرافیک، کارت‌های RAID، حافظه‌های جامد فوق سریع Optane و …) پرداخته و تمایز بین محصولات را با افزایش یا کاهش تعداد آن‌ها فراهم آورده‌اند. در صورتی که شما نیز جزء کاربران معمولی به شمار رفته و قصد نصب یک سخت‌افزار کارت گرافیک و تعدادی وسیله جانبی نظیر کارت صدا، حافظه جامد و … را در سر دارید، انتخاب یک مادربرد ATX با برخورداری از حداقل یک شکاف توسعه PCIe x16 جهت پاسخ‌گویی به نیازهای شخصی شما کافی می‌باشد.
نکته‌ای که در این بخش باید رعایت کرد دقت به تعداد شاهراه‌های انتقال اطلاعات یا به عبارتی دیگر مسیرهای HSIO است. افزایش تعداد شکاف‌های توسعه یک مادربرد در تمامی اوقات بیانگر پتانسیل و انعطاف‌پذیری فراتر آن نبوده و این مهم وابسته به تراشه چیپست و تعداد شاهراه‌های موجود متفاوت می‌باشد. بسیاری از سخت‌افزارهای مادربرد در جهت جبران محدودیت پهنای باند و تعداد مسیرهای انتقال اطلاعات به غیرفعالسازی برخی از شکاف‌ها و درگاه‌ها در هنگام نصب یک سخت‌افزار می‌پردازند. به‌عنوان مثال جایگذاری یک حافظه جامد M.2 در یکی از شکاف‌های توسعه PCIe ممکن است به غیرفعالسازی خودکار برخی از پورت‌های ساتا منتهی شود.
درگاه‌های ورودی و خروجی اطلاعات (I/O)
درگاه‌های ورودی و خروجی اطلاعات قرار گرفته در پنل پشتی مادربرد، به‌خصوص پورت‌های یو‌اس‌بی در افزایش انعطاف‌پذیری استفاده از وسایل جانبی تأثیرگذار بوده و پیشنهاد می‌شود تا نسبت به پشتیبانی سخت‌افزار از جدیدترین فناوری‌های روز دنیا (به‌عنوان مثال درگاه‌های USB 3.1 Gen1 یا Gen2 و …) در این زمینه نیز اطمینان حاصل کنید. تعداد سرآیند یا به عبارتی دیگر هدرهای داخلی قرار گرفته در قسمت پایینی یا حاشیه‌های اطراف مادربرد نیز با فراهم آوردن امکان نصب مستقیم وسایلی از قبیل هاب‌های یو‌اس‌بی جلویی چهارچوب کیس و … سهولت بالایی را در استفاده از قطعات جانبی می‌توانند به ارمغان آورند.
درگاه‌های خروجی تصویر
در صورتی که قصد استفاده از تراشه شتاب‌دهنده گرافیکی مجتمع با پردازنده مرکزی را در سر داشته و به دنبال خرید یک سخت‌افزار کارت گرافیک به‌صورت جداگانه نیستید، اطمینان از وجود درگاه‌های خروجی تصویر DVI، HDMI یا VGA در پنل پشتی مادربرد ضروری می‌باشد. در صورت عدم وجود پورت‌های اشاره شده، حتی در صورتی که پردازنده مرکزی مورد انتخاب از تراشه شتاب‌دهنده گرافیکی مجتمع نیز برخوردار باشد، امکان استفاده از آن و دریافت تصویر خروجی وجود ندارد (به تصویر بالا مراجعه شود).
ویژگی‌های اشاره شده از جمله برخی از مهم‌ترین نکات قابل توجه در هنگام تهیه و خرید سخت‌افزارهای مادربرد به شمار می‌روند که در صورت عدم دقت ممکن است خسارات مالی جبران‌ناپذیری را با خود به ارمغان آورند، اما قابلیت‌ها و بخش‌های مختلف قطعه مادر نامبرده تنها محدود به مشخصه‌های فوق نشده و بسیاری دیگر از آیتم‌های ریز و درشت دیگر را نیز در ساختار خود جای داده است که پرداختن به تمامی آن‌ها از حوصله نوشته فعلی خارج است. از جمله دیگر نکات قابل توجه در هنگام تهیه و خرید یک مادربرد می‌توان به کیفیت کارت صدای آنبرد (قابل تشخیص توسط کدک یا به عبارتی دیگر تراشه پردازشگر صوتی)، جلوه‌های نورپردازی، قابلیت اورکلاک (قدرت مدار تغذیه پردازنده مرکزی، و المان‌های تشکیل‌دهنده آن از جمله خازن، سلف، ماسفت و …)، زیبایی ظاهری، امکانات جانبی (تکمه‌های انجام عملکردهای خاص نظیر پاک‌سازی اطلاعات تراشه CMOS، نشانگر خطا (دیباگر دیجیتال)، کارت بیسیم وای‌فای، درگاه‌های دوگانه اترنت و …) اشاره کرد.